REJESTRACJA PTAKÓW
Wprowadzanie w Polsce obowiązku rejestracji
Obowiązek zgłoszenia do rejestru okazów gatunków objętych przepisami CITES lub rozporządzeń UE wynika z przepisów krajowych. W różnych państwach uregulowania dotyczące rejestrowania są odmienne. Poniżej omówione zostały wyłącznie zasady obowiązujące w Polsce.
Przy analizie legalności pochodzenia poszczególnych okazów często istotne jest sprawdzenie, czy, a jeśli tak to kiedy i na podstawie jakich przepisów, były one wcześniej zarejestrowane. Dlatego warto znać historię wprowadzania i modyfikowania tych zasad.
Obowiązek rejestracji przetrzymywania, uprawy i hodowli wszystkich roślin i zwierząt, których przewożenie przez granicę państwową podlegało ograniczeniom na podstawie umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną (czyli gatunków wymienionych z Załącznikach I, II i III CITES), wprowadziła Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody 12. Zasady rejestracji były podobne do obowiązujących obecnie, z tym że dotyczyły bez wyjątku wszystkich podmiotów przetrzymujących, uprawiających lub hodujących takie rośliny lub zwierzęta. Listę gatunków podlegających tym ograniczeniom miał określić minister właściwy do spraw środowiska. Rozporządzenie to weszło w życie w dniu 1 maja 2002 roku. Od tego dnia zaczął w Polsce istnieć obowiązek rejestracji.
W cytowanej wyżej ustawie wprowadzającej obowiązek rejestracji określono jednocześnie (w art. 9), że w odniesieniu do okazów roślin i zwierząt, które znajdowały się już w czyimś posiadaniu w chwili wejścia w życie obowiązku rejestracji, ich zgłoszenia do rejestru należało dokonać w ciągu 18 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia określającego listę tych gatunków – czyli do 3 listopada 2003 r. W odniesieniu do tych okazów nie trzeba było wykazywać ich legalnego pochodzenia, lecz wystarczyło załączyć oświadczenie, że pochodzą sprzed dnia wejścia w życie wspomnianego rozporządzenia, czyli że posiadało się je już 30 kwietnia 2002 r.
Ten pierwszy system rejestracji przestał obowiązywać 1 maja 2004 r., z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej. W tym dniu weszła w życie ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Wyłączyła ona rośliny, bezkręgowce i ryby z obowiązku rejestracji, zwolniła niektóre podmioty z tego obowiązku oraz zmieniła listę gatunków podlegających ograniczeniom. Wprowadziła także kolejny okres przejściowy, pozwalający na zarejestrowanie wszystkich okazów, które nie miały potwierdzonego legalnego pochodzenia. Art. 149 tej ustawy stanowił: „Zwierzęta, o których mowa w art. 61 ust. 1, na które nie ma dokumentu stwierdzającego legalność pochodzenia lub zezwolenia ministra właściwego do spraw środowiska, podlegają rejestracji, zgodnie z art. 64 ust. 1, w okresie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.” Wprowadzony w tej sposób drugi okres przejściowy obowiązywał do 2 listopada 2004 r.
15 listopada 2008 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie przyrody, która po raz kolejny zmodyfikowała (ograniczyła) listę gatunków podleagających rejestracji.
Na podstawie wymienionych wyżej przepisów wydzielić można 6 okresów, w których obowiązywały odmienne zasady rejestracji:
- Do 1 maja 2002 r. – Nie ma obowiązku ani możliwości rejestrowania roślin lub zwierząt.
- Od 2 maja 2002 r. do 3 listopada 2003 r. – Obowiązek rejestracji dotyczy żywych roślin i zwierząt, podlegających ograniczeniom CITES, wymienionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 lutego 2002 r. w sprawie zezwoleń na przewożenie przez granicę państwa określonych roślin i zwierząt 13. Obowiązek ten spoczywa na wszystkich podmiotach przetrzymujących, uprawiających lub hodujących takie okazy. Posiadane wcześniej okazy podlegające temu obowiązkowi należy zgłosić do rejestru do dnia 3 listopada 2003 r. W wypadku okazów nowo uzyskiwanych lub już zgłoszonych, w ciągu 14 dni licząc od dnia wejście w ich posiadanie, wyzbycia się ich, wwozu lub wywozu za granicę albo powstania zmiany w danych rejestrowych należy złożyć wniosek o dokonanie wpisu, korekty wpisu lub skreślenia z rejestru.
- Od 4 listopada 2003 r. do 30 kwietnia 2004 r. – Obowiązek rejestracji dotyczy żywych roślin i zwierząt, podlegających ograniczeniom CITES, wymienionych w cytowanym wyżej rozporządzeniu. Obowiązek ten spoczywa na wszystkich podmiotach przetrzymujących, uprawiających lub hodujących takie okazy. Wniosek o dokonanie stosownego wpisu lub wykreślenia z rejestru powinien być złożony w terminie 14 dni, licząc od dnia wejścia w posiadanie lub wyzbycia się okazu, wwozu do kraju lub wywozu za granicę, a także powstania zmiany w danych rejestrowych.
- Od 1 maja 2004 do 2 listopada 2004 r. – Obowiązek rejestracji dotyczy żywych płazów, gadów, ptaków i ssaków z gatunków wymienionych w Aneksach A-D rozporządzenia Rady nr 338/97. Obowiązek ten nie dotyczy ogrodów zoologicznych, podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie handlu zwierzętami należącymi do gatunków, podlegających ograniczeniom na podstawie przepisów prawa UE oraz czasowego przetrzymywania zwierząt w celu leczenia i rehabilitacji. Okazy, na które nie ma dokumentu stwierdzającego legalność pochodzenia, należy zgłosić do rejestru do dnia 2 listopada 2004 r., a w wypadku okazów, których legalne pochodzenie jest udokumentowane, w terminie 14 dni od ich nabycia, wwozu do kraju lub innego wejścia w ich posiadanie. W wypadku okazów już zgłoszonych do rejestru, w ciągu 14 dni od ich zbycia, wywozu za granicę państwa, śmierci lub innej utraty, a także od dnia zmiany danych rejestrowych, należy złożyć wniosek o dokonanie korekty wpisu lub wykreślenia z rejestru.
- Od 3 listopada 2004 r. do 14 listopada 2008 r. – Obowiązek rejestracji dotyczy żywych płazów, gadów, ptaków i ssaków z gatunków wymienionych w Aneksach A-D rozporządzenia Rady nr 338/97. Obowiązek ten nie dotyczy ogrodów zoologicznych, podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie handlu zwierzętami należącymi do gatunków podlegających ograniczeniom na podstawie przepisów prawa UE oraz podmiotów, które czasowo przetrzymują zwierzęta w celu leczenia i rehabilitacji. Wniosek o dokonanie stosownego wpisu lub skreślenia z rejestru powinien być złożony w terminie 14 dni, licząc od dnia nabycia lub zbycia okazu, wwozu do kraju lub wywozu za granicę państwa, wejścia w posiadanie, jego utraty lub śmierci a także powstania zmiany w danych rejestrowych.
- Od 15 listopada 2008 r. – Obowiązek rejestracji dotyczy żywych płazów, gadów, ptaków i ssaków z gatunków wymienionych w Aneksach A-B rozporządzenia Rady nr 338/97. Pozostałe zasady pozostały bez mian w stosunku do okresu 5.
CO PODLEGA REJESTRACJI?
Obowiązek zgłoszenia do rejestru dotyczy wyłącznie żywych płazów, gadów, ptaków i ssaków należących do gatunków wymienionych w aneksach A i B rozporządzenia Rady nr 338/97, a także osobników będących mieszańcami międzygatunkowymi, jeśli wśród przodków do pięciu pokoleń wstecz choć raz pojawił się osobnik z gatunku wpisanego do jednego z tych aneksów. Należy przy tym zaznaczyć, że jeśli osobnik będący mieszańcem międzygatunkowym ma wśród swoich przodków (uwzględniając 5 pokoleń) przedstawicieli zaliczanych do różnych aneksów, stosuje się wobec niego zasady dotyczące aneksu bardziej rygorystycznego.
Aneksy do rozporządzenia Rady nr 338/97 są co jakiś czas nowelizowane, co jest m.in. wynikiem zmian w załącznikach CITES.
KTO ZGŁASZA DO REJESTRU?
Obowiązek zgłoszenia do rejestru spoczywa na każdym posiadaczu okazu podlegającego rejestracji, z wyjątkiem ogrodów zoologicznych (posiadających zezwolenie, o którym mowa w art. 67 ustawy o ochronie przyrody), podmiotów prowadzących zgłoszoną do ewidencji działalność handlową w zakresie handlu zwierzętami podlegającymi ograniczeniom na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej (przede wszystkim hurtownie, giełdy i sklepy zoologiczne i akwarystyczne), a w odniesieniu do zwierząt przetrzymywanych w celu leczenia i rehabilitacji – posiadających zezwolenie na działalność ośrodków rehabilitacji zwierząt oraz lecznic weterynaryjnych. Pod pojęciem „posiadacza” zwierzęcia rozumie się zarówno właściciela, jak i użytkownika, najemcę, zastawnika, czy każdego, kto posiada inny tytuł prawny do władania tym zwierzęciem.
KIEDY I GDZIE?
Zgłoszenie do rejestru składa się u starosty właściwego ze względu na miejsce przetrzymywania zwierzęcia w ciągu 14 dni od chwili wejścia w jego posiadanie lub sprowadzenia do Polski. W takim samym terminie od utraty, śmierci, wywozu za granicę lub zmiany danych wpisanych do rejestru należy zgłosić wniosek o wykreślenie z rejestru lub uaktualnienie wpisanych danych.
W przypadku niektórych gatunków nie jest możliwe określenie dokładnej liczby potomstwa w ciągu 14 dni od jego urodzenia np. dlatego, że w tak krótkim czasie od urodzenia nie należy niepokoić tych zwierząt w ich kryjówce. Wówczas hodowca może złożyć wniosek o przywrócenie terminu, a jeśli zostanie on przekonująco uargumentowany, powinien zostać rozpatrzony pozytywnie. Chociaż niezłożenie we właściwym terminie wniosku o rejestrację stanowi wykrocznie, nie oznacza to, że zwierząt zgłoszonych z opóźnieniem także z innych przyczyn nie można wpisać do rejestru (przywracając termin). Obecnie (po zakończeniu okresów przejściowych) o wpisaniu do rejestru powinno decydować przede wszystkim to, czy posiadacz dysponuje dokumentami potwierdzającymi legalne pochodzenie okazu.
CO POTRZEBNE?
Zgłoszenie powinno zawierać wszystkie informacje, które mają znaleźć się w rejestrze, z wyjątkiem daty dokonania wpisu, a więc:
- imię, nazwisko i adres albo nazwę i siedzibę posiadacza lub prowadzącego hodowlę (podmiotem rejestrującym może być także osoba prawna);
- adres miejsca przetrzymywania zwierząt lub prowadzenia hodowli (w powiecie, w którym dokonuje się zgłoszenia);
- liczbę zwierząt posiadanych lub hodowanych (w jednym wniosku można zgłaszać większą liczbę zwierząt z jednego gatunku);
- nazwę gatunku w języku łacińskim i polskim, jeżeli polska nazwa istnieje (nazwa naukowa powinna być zgodna z aktualnie obowiązującą wg rozporządzeń UE);
- datę i miejsce urodzenia lub wyklucia zwierzęcia (na tyle dokładne, na ile to możliwe – jeśli data dzienna nie jest znana, należy przynajmniej podać przypuszczalny zakres lat w których zwierzę się urodziło, a w przypadku miejsca urodzenia np. kraj pochodzenia, jeśli znany);
- datę wejścia w posiadanie zwierzęcia oraz źródło jego pochodzenia (podobnie jak w poprzednim punkcie na tyle dokładne informacje, na ile to możliwe);
- płeć zwierzęcia, jeżeli jest możliwa do ustalenia (uwaga – z przepisu wynika, że jeśli płeć jest możliwa do ustalenia przy racjonalnym wysiłku i bez znaczącego narażania zdrowia zwierzęcia, a jedynie właściciel nie potrafi tego zrobić, np. z powodu braku wiedzy, powinien zwrócić się o pomoc do fachowca i zawrzeć taką informację w zgłoszeniu);
- opis trwałego oznakowania zwierzęcia, jeżeli jest oznakowane;
- cel przetrzymywania lub prowadzenia hodowli zwierzęcia (np. hodowla do celów komercyjnych, niekomercyjna hodowla hobbystyczna; zarobkowe wykorzystywanie do pokazów);
- numer i datę wydania dokumentu (lub dokumentów) stwierdzającego legalność pochodzenia zwierzęcia (kopie tych dokumentów należy dołączyć do wniosku).
W przypadku zgłoszenia zmiany danych ujawnionych w rejestrze, wystarczy przekazać informacje, które uległy zmianie, oraz wskazać, którego zwierzęcia one dotyczą (podając np. jego nr w rejestrze).
RODZAJE DOKUMENTÓW NA PODSTAWIE KTÓRYCH MOŻLIWA JEST REJESTRACJA ZWIERZĘCIA W STAROSTWIE POWIATOWYM
Poniżej przedstawiono listę dokumentów, które mogą potwierdzać legalne pochodzenie zgłaszanych do rejestru okazów zwierząt. Należy jednak pamiętać, że w żadnym wypadku nie jest to lista dokumentów, które należy automatycznie uznawać za wystarczające do wykazania, że okaz ma legalne pochodzenie. Za spełnienie warunku podanego w art. 64 ust 6 ustawy o ochronie przyrody można uznać jedynie dostarczenie kompletu dokumentów, umożliwiających ocenę dotyczącą legalnego pochodzenia. Czasami może to być jeden dokument (np. „kopia dla posiadacza” zezwolenia na import okazu, wystawiona na zgłaszającego okaz do rejestru), a czasami takich dokumentów potrzeba będzie wiele. Np. w przypadku jastrzębia odłowionego na wolności przez osobę X, zgłaszanego do rejestru przez osobę Y, mogą to być następujące 4 uzupełniające się dokumenty:
zezwolenie Ministra Środowiska na odłowienie i posiadanie jastrzębia przez osobę X,
zezwolenie Ministra Środowiska na przewóz i posiadanie jastrzębia przez osobę Y,
wspólnotowe świadectwo dla przewozu żywego okazu do nowej lokalizacji u osoby Y,
umowa darowizny (lub użyczenia) okazu przez osobę X osobie Y.
Lista dokumentów, mogących potwierdzać pochodzenie zgłaszanych do rejestru zwierząt:
- Oryginał lub oryginalna kopia dla posiadacza (rodzaj dokumentu będzie zależał od gatunku, kraju pochodzenia oraz daty przywozu):
- zezwolenia CITES na import do Polski lub jednego z krajów Wspólnoty,
- zezwolenia CITES na eksport okazu z innego kraju pochodzenia,
- świadectwa CITES powrotnego wywozu okazu z innego kraju,
- wspólnotowego zgłoszenia importowego,
- świadectwa CITES legalnego pochodzenia, wydanego przez właściwy do tego organ kraju wywozu lub powrotnego wywozu (spoza UE).
- Na każdym z tych dokumentów musi znajdować się potwierdzenie służb celnych, że zgłoszono przywóz podczas przekraczania granicy Polski lub Wspólnoty (dokumenty mogą świadczyć o legalnym wwiezieniu okazu na teren Polski lub innego kraju UE).
- Dokument potwierdzający, że zwierzę z taksonu rodzimego zostało legalnie schwytane w Polsce lub innym kraju (np. zezwolenie właściwego organu na schwytanie w środowisku zwierzęcia objętego ochroną gatunkową lub dowody, że zwierzę zostało legalnie schwytane przed objęciem go ochroną gatunkową).
- Dokumenty potwierdzające, że dany okaz z gatunku obcego faunie Polski lub innego państwa Wspólnoty został w nim legalnie schwytany, a jego pochodzenie w tym państwie nie jest znane (mogą to być np. zeznania świadków, dokumentacja fotograficzne itp.). Okazy uzyskane w ten sposób nie mogą być przedmiotem wykorzystania komercyjnego (szczegóły w poradniku dla pracowników starostw powiatowych „Rejestracja zwierząt chronionych na podstawie prawa Unii Europejskiej” – rozdział XI punkt 4 i przypis do niego).
- Zezwolenie na czynności objęte zakazami innymi niż odłów (np. posiadanie, sprzedaż, kupno, transport) w odniesieniu do taksonów objętych w Polsce ochroną gatunkową, wydane przez: Ministra Środowiska w przypadku ochrony częściowej lub ścisłej, albo wojewody w przypadku ochrony częściowej.
- Jedno ze wspólnotowych świadectw, np.: dla wystawy objazdowej, własności osobistej, przewozu żywych okazów, do użytku handlowego. Każde z tych świadectw może poświadczać inne fakty – w zależności od ich rodzaju i zawartych w nich informacji i zastrzeżeń. Zakres informacji, o których mogą świadczyć, wynika przede wszystkim z przepisów rozporządzenia Komisji nr 865/2006.
- Dokument świadczący o urodzeniu tego zwierzęcia w niewoli. Przy analizie tego, do czego uprawnia taki dokument, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na:
- datę urodzenia.
- spełnienie (bądź nie) warunków umożliwiających uznanie okazu za urodzonego i wyhodowanego w niewoli zgodnie z prawodawstwem obowiązującym w zakresie ochrony dzikiej fauny i flory, w tym w szczególności art. 54 rozporządzenia Komisji nr 865/2006 oraz Rezolucji CITES nr 10.16.
- Obecnie w Polsce organem właściwym do wydawania zaświadczeń o urodzeniu w niewoli jest powiatowy lekarz weterynarii. Jednak dla wykazania spełnienia wszystkich warunków określonych w CITES i prawodawstwie wspólnotowym (niezbędne w przypadku komercyjnego wykorzystywania okazu) może być konieczne przedstawienie także innych dokumentów – np. świadczących o pochodzeniu rodziców oraz dotyczących warunków prowadzenia hodowli lub liczby otrzymanych w niej pokoleń danego gatunku. Dokumentem potwierdzającym pochodzenie w hodowli może być także wypis z rejestru hodowlanego ogrodu zoologicznego (np. raport ARKS) – on także wymaga analizy pod kątem spełnienia wspomnianych wyżej warunków.
- Zaświadczenie o wpisaniu zwierzęcia do rejestru prowadzonego przez starostę na podstawie przepisów przejściowych.
- Faktura, rachunek, umowa kupna lub darowizny albo inny dokument potwierdzający w sposób nie budzący wątpliwości wejście w posiadanie okazu na terenie Polski lub WE przed objęciem gatunku, do którego należy, przepisami UE lub CITES (czyli przed 1 lipca 1975 r. albo przed dniem, w którym dany gatunek został dodany do załącznika CITES lub aneksu rozporządzenia wspólnotowego).
- Dokument potwierdzający w sposób nie budzący wątpliwości, że to konkretne zwierzę gatunku obcego rodzimej faunie znajdowało się w Polsce przed wejściem w naszym kraju w życie przepisów CITES, czyli przed 12 marca 1990 r., np. faktura zakupu z podaniem oznakowania lub cech szczególnych, dokumentacja weterynaryjna.
- Dokument potwierdzający w sposób nie budzący wątpliwości, że to konkretne zwierzę objęte przepisami WE, lecz nie objętego CITES (np. żółw czerwonolicy) znajdowało się w Polsce lub w innym z państw nowoprzyjętych do UE przed dniem akcesji, np. faktura zakupu z podaniem oznakowania lub cech szczególnych, dokumentacja związana z oznakowaniem, zaświadczenie o rejestracji u starosty.
- Dokument potwierdzający, że w stosunku do okazu zasądzono przepadek na terenie Polski lub innego państwa Wspólnoty, a następnie został przez właściwy dla danego państwa organ:
- wprowadzony do obrotu zgodnie z art. 8 ust. 9 Rozp. nr 338/97, albo
- przekazany nieodpłatnie w posiadanie (np. w depozyt).
- Inne dokumenty świadczące o sposobie wejścia w posiadanie zwierzęcia np. umowa darowizny lub użyczenia, dokumenty wskazujące na otrzymanie okazu w spadku, faktury, rachunki, inna dokumentacja dotycząca transakcji.
- Dokument uznawany przez inne państwo członkowskie, jako wystarczający dowód świadczący o legalnym pochodzeniu okazu. W razie wątpliwości, należy potwierdzić, czy dokument spełnia ten warunek. Można to zrobić zwracając się z pytaniem bezpośrednio do organu zarządzającego odpowiedniego państwa lub za pośrednictwem polskiego Ministerstwa Środowiska.
DO CZEGO UPOWAŻNIA ?
Wpisanie do rejestru starosta potwierdza wydaniem zaświadczenia. Zwierzęta objęte obowiązkiem rejestracji, wpisane do rejestru starosty, można legalnie posiadać. Z wyjątkiem okazów z Aneksu A, które nie zostały urodzone i wyhodowane w niewoli, można je także swobodnie przekazać w formie darowizny (co wiąże się ze złożeniem wniosku o wykreślenie z rejestru przez dotychczasowego właściciela oraz o wpisanie do rejestru przez nowego właściciela). Mogą być też dziedziczone.